ذخیره تخمدانی ( ذخیره فولیکولی/ پیش بینی قابلیت باروری خانم)
در هر ماه و در طی چرخه تولید مثلی یک خانم، یک عدد فولیکول از مجموعه فولیکول های موجود در تخمدان بالغ می شود و یک تخمک آزاد می سازد. تعداد و کیفیت فولیکول های موجود در تخمدان عامل مهمی در پیش بینی توانایی خانم در بارداری موفقیت آمیز است که با افزایش سن، ارتباط قابل توجهی دارد. بدین صورت که با افزایش سن، تعداد و کیفیت فولیکول ها کاهش می یابد. این کاهش در مقدار و کیفیت فولیکول ها، از اوایل دهه سی آغاز می گردد و در اوخر دهه سی و اوایل دهه چهل سرعت بیشتری می یابد. ذخیره کمی و کیفی تخمدانی در یک خانم به نسبت سن او می تواند در حد میانگین، بالاتر از میانگین و یا کمتر از آن باشد. البته الزاما نمیتوان اظهار کرد که یک خانم با سن بالا، هیچ تخمک با کیفیتی ندارد.

انواعی از تست های آزمایشگاهی برای ارزیابی ذخیره تخمدانی (پیش بینی قابلیت باروری خانم ها / ذخیره فولیکولی) وجود دارد که به آن ها ” آزمایشات ذخایر تخمدانی” گفته می شود.
شمارش فولیکول های آنترال:
فولیکولهای آنترال فولیکول های کوچکی با قطر تقریبی 2-9 میلی متر هستند و دارای تخمک در حال رشد می باشند. ارزیابی تعداد فولیکول های آنترال از طریق سونوگرافی ترانس واژینال (داخل واژن)، می تواند راهنمای خوبی در مورد ذخیره تخمدانی باشد. به عبارتی ارزیابی فولیکول های آنترال (منطبق با سن خانم) یکی از بهترین روش های موجود برای تخمین ذخیره تخمدانی است و می تواند پیشگویی کننده پاسخ تخمدانی به داروهای محرک و شانس موفقیت بارداری با روش لقاح آزمایشگاهی باشد. با افزایش سن خانم تعداد فولیکول های آنترال کاهش می باید.

اندازه گیری هورمون FSH و استرادیول در خون:
هورمون تحریک کننده فولیکولی (FSH) از هیپوفیز ترشح می شود و هورمون اصلی موثر در تولید تخمک های بالغ در تخمدان ها می باشد. با افزایش سن خانم و نزدیک شدن وی به سنین یائسگی، میزان هورمون تحریک کننده فولیکولی (FSH) در بدن او افزایش می یابد. اندازه گیری هورمون تحریک کننده فولیکولی (FSH) در روز سوم سیکل قاعدگی (بین روز های سوم تا پنجم) می تواند نشانه ای از وضعیت ذخایر تخمدانی باشد. به طور کلی در موارد کاهش ذخیره تخمدانی، میزان هورمون FSH افزایش می یابد. میزان نرمال هورمون تحریک کننده فولیکولی (FSH) بر اساس استفاده از روش های تشخیصی متفاوت، در آزمایشگاه های مختلف اندکی تفاوت دارد.
انجام آزمایش بررسی سطوح استرادیول خون در روز سوم سیکل قاعدگی ( بین روز سوم تا پنجم) به صورت همزمان با اندازه گیری هورمون تحریک کننده فولیکولی (FSH) برای شناسایی کاهش کمیت و کیفیت تخمک ها صورت می پذیرد. به طور کلی انتظار می رود یک خانم با ذخایر تخمدانی مطلوب، سطوح پایینی از هورمون تحریک کننده فولیکولی (FSH) و استرادیول در روز سوم تا پنجم قاعدگی داشته باشد.
آزمایش چالش کلومیفن سیترات:
متاسانه میزان نرمال هورمون تحریک کننده فولیکولی (FSH) و استرادیول تضمین کننده پاسخ موفقیت آمیز به درمان های ناباروری نیست. در مواردی که میزان هورمون تحریک کننده فولیکولی (FSH) در روز سوم سیکل قاعدگی طبیعی است، آزمایش چالش کلومیفن قادر است ذخیره تخمدانی ضعیف را تشخیص دهد. در این آزمایش جهت بررسی پاسخ تخمدان به دارو، دارویی به نام کلومیفن سیترات مورد استفاده قرار می گیرد. نحوه انجام این تست بدین صورت است که ابتدا میزان هورمون تحریک کننده فولیکولی (FSH) و استرادیول در روز سوم سیکل قاعدگی بررسی می شود، سپس دو قرص کلومیفن (100میلی گرم) در روز 5-9 سیکل قاعدگی تجویز می گردد و مجددا در روز دهم سیکل قاعدگی میزان هورمون تحریک کننده فولیکولی (FSH) ارزیابی می شود. در تست نرمال چالش کلومیفن، میزان هورمون تحریک کننده فولیکولی (FSH) و استرادیول در روز سوم سیکل قاعدگی اندک است و همچنین میزان هورمون تحریک کننده فولیکولی (FSH) در روز دهم سیکل قاعدگی نیز پایین است.
اندازه گیری سطوح آنتی مولرین هورمون (AMH):
هورمون آنتی مولرین، ماده ای است که توسط سلول هایی به نام ” گرانولوزا” در فولیکول های تخمدانی تولید می شود و آزمایش ارزشمندی جهت بررسی ذخیره تخمدانی است. از آنجایی که هورمون آنتی مولرین (AMH) توسط فولیکول های کوچک تخمدانی تولید می شود، بنابراین سطوح خونی این هورمون می تواند راهنمایی در تخمین میزان فولیکول های در حال رشد تخمدان باشد. با افزایش سن خانم و کاهش فولیکول های میکروسکوپی با قی مانده، متعاقبا میزان هورمون آنتی مولرین (AMH) در خون نیز کاهش می یابد.

پاسخ تخمدان ها به تحریک توسط گنادوتروپین (FSH):
این روش صرفا برای بررسی کمیت و کیفیت تخمک ها نیست، بلکه مرحله ای از درمان ناباروری محسوب می شود. با این حال پاسخ تخمدان ها پس از تزریق هورمون تحریک کننده فولیکولی (FSH)، یک عامل پیشگویی کننده کیفیت تخمک و میزان شانس موفقیت درمان ناباروری است.
لقاح آزمایشگاهی (IVF):
لقاح آزمایشگاهی، درمانی برای ناباروری محسوب می شود اما به صورت همزمان می تواند اطلاعات مفیدی در مورد کیفیت تخمک و جنین تشکیل شده را در اختیار تیم درمان قرار دهد. با ارزیابی دقیق تخمک و جنین در طی این روش، گاهی اوقات سر نخ هایی در مورد دلیل شکست باروری در موارد پیشین بدست می آید. به طور مثال ممکن است تخمک ها از نظر ظاهر (مورفولوژی) ضعیف باشند و یا مشکلاتی در بلوغ آن ها وجود داشته باشد.

منابع:
http://www.advancedfertility.com/day3fsh.htm
https://www.dominionfertility.com/fertility-treatment-faq/09-what-is-ovarian-reserve-and-how-is-it-tested/
Jirge PR. Ovarian reserve tests. Journal of human reproductive sciences. 2011;4(3):108.
Broekmans F, Kwee J, Hendriks D, Mol B, Lambalk C. A systematic review of tests predicting ovarian reserve and IVF outcome. Human reproduction update. 2006;12(6):685-718.