اندومتریوم داخلی‌ترین لایه رحم می‌باشد. اندومتریوز به شرایطی گفته می‌شود که بافت اندومتر در خارج از رحم رشد کند. بافت اندومتر ممکن است در ناحیه لگن، قسمت پایین شکم، تخمدان‌ها، خطوط لگن در پشت رحم و قسمت فوقانی واژن یافت شود. این بافت به ندرت در نواحی دیگر بدن گسترش می‌یابد. اگر اندومتريوز از نوع شديد، متوسط يا همراه با گرفتاري لوله‌ها و تخمدان‌ها باشد مي‌تواند موجب ناباروري يا كاهش باروري فرد شود. البته نبايد تصور كنيد همه افرادي كه به اين بيماري مبتلا هستند، دچار ناباروري خواهند شد. به گفته دكتر حقگو اگر اندومتريوز خفيف باشد و محل درگيري هم نزديك لوله‌ها و تخمدان‌ها نباشد، ممكن است هيچ تأثيري بر باروري فرد نداشته باشد.
اندومتریوز در چه افرادی به وجود می‌آید؟
تعداد زنانی که به اندومتریوز مبتلا هستند، مشخص نیست. شاید علت این باشد که در بسیاری از زنان، اندومتریوز علامتی ندارد و به همین دلیل تشخیص داده نمی‌شود. علائم معمولاً در سنین 40-25 سالگی نشان داده می‌شوند. گاهی نیز ممکن است این علائم در سنین نوجوانی مشاهده شود.
دلایل ایجاد اندومتریوز
دلیل اصلی بروز اندومتریوز به طور دقیق شناخته نشده است اما محققین تئوری‌هایی برای آن مطرح کرده‌اند. برخی از محققین معتقدند، اندومتریوز ممکن است به دلیل بازگشت رو به عقب خون در دوران قاعدگی به سمت لوله‌های فالوپ و لگن رخ دهد. بعضی دیگر بر این باورند که اندومتریوز می‌تواند در نتیجه ترکیبی از چند عامل ایجاد شود. برخی از این عوامل عبارتند از:
- ممکن است زمینه ژنتیکی داشته باشد.
- احتمالاً استروژن در ایجاد اندومتریوز نقش دارد زیرا اندومتریوز یک بیماری التهابی وابسته به استروژن است.
- در بعضی افراد به دلیل ضعف سیستم ایمنی، بافت‌های اندومتر در قسمت‌های خارج رحمی نمی‌تواند از بین برود و در نتیجه اندومتریوز ایجاد می‌شود.
- قرار گرفتن رحم در معرض عوامل محیطی مانند مواجهه با مواد شیمیایی می‌تواند در بروز این عارضه تأثیر داشته باشد.
چگونه می‌توان احتمال ایجاد اندومتریوز را کاهش داد؟
راه حل مشخصی برای جلوگیری از اندومتریوز وجود ندارد. از آنجا که هورمون استروژن باعث ضخیم شدن لایه‌های رحم طی دوره قاعدگی می‌شود می‌توان برای جلوگیری از اندومتریوز، سطح هورمون استروژن را کاهش داد. از جمله روش‌های کاهش سطح استروژن عبارتند از:
- ورزش منظم
- پایین نگهداشتن میزان چربی بدن
- اجتناب از مصرف الکل
علائم اندومتریوز
با توجه به اينكه بافت اندومتر مي‌تواند در هر نقطه‌اي از حفره لگن و خارج از رحم نفوذ كرده و رشد كند، بر اساس مكان قرارگيري، شرايط و علائم متفاوتي را نيز ايجاد خواهد كرد. درد شایع‌ترین علامت اندومتریوز است. با این وجود علائم دیگر شامل موارد زیر می‌شود:
- پریود دردناک
- درد در ناحیه پایین شکم قبل از قاعدگی
- کرامپ و گرفتگی، یک یا دو هفته قبل از قاعدگی یا در طول آن
- درد حین رابطه جنسی
- درد در ناحیه لگن که ممکن است در هر زمانی از دوره قاعدگی وجود داشته باشد
دکتر حقگو معتقد است که گاهي علائم اين بيماري به صورت مشكلات گوارشي مانند سندرم روده تحريك‌پذير نمايان مي‌شود و ممكن است با درد، تهوع و استفراغ، درد هنگام اجابت مزاج و تغيير عادات دفع همراه باشد. حتي ممكن است در موارد شديدتر به انسداد روده منجر شود. به همين دليل بسياري از بيماران مبتلا به اندومتريوز بارها به كلينيك‌هاي گوارشي مراجعه مي‌كنند، در حالي كه مشكل اصلي چيز ديگري است. اگر اندومتريوز به دستگاه ادراري نفوذ كند، با توجه به مكان قرارگيري، علائم ادراري متفاوتي ايجاد خواهد كرد. وجود خون در ادرار، درد پهلوها، تكرر ادرار و درد هنگام دفع ادرار به خصوص در زمان قاعدگي از جمله علائم ادراري اين بيماري است.
در صورت روبه‌رو شدن با علائم مربوط به اين بيماري كه به خصوص در دوران قاعدگي تشديد مي‌شود، حتماً بايد براي بررسي‌هاي بيشتر به پزشك متخصص مراجعه و طبق نظر او اقدام به درمان كنيد.
شیوع بیماری
ميزان شيوع بيماري ميان افرادي كه دچار نازايي يا دردهاي لگني هستند، 20 تا 90 درصد بوده و ميان افرادي كه باروري داشته‌اند بین 3 تا 43 درصد متغير است.
تشخیص اندومتریوز
دكتر حقگو با تأكيد بر اينكه تشخيص سريع و به موقع بيماري بسيار مهم است و موجب سهولت درمان مي‌شود، مي‌گويد: اندومتريوز به عنوان يك بيماري عود كننده شناخته مي‌شود اما در صورتي كه بتوان تمام ضايعات را به طور كامل برداشت، احتمال عود هم كاهش مي‌يابد.
تست‌های تشخیصی اندومتریوز عبارتند از:
- معاینه لگن
- سونوگرافی ترانس واژینال
- لاپاراسکوپی لگن
درمان اندومتریوز
روش درمان به فاکتورهای زیر بستگی دارد:
- سن
- شدت علائم
- شدت بیماری
- تمایل بیمار به بچه‌دار شدن در آینده
اگر بیمار علائم خفیفی دارد و نمی‌خواهد در آینده بچه‌دار شود می‌تواند تنها معاینات دوره‌ای را هر 12-6 ماه انجام دهد. در صورتی که علائم بیمار متوسط تا شدید باشد، روش‌های درمانی زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:
- درمان دارویی جهت کاهش درد
- درمان هورمونی به منظور جلوگیری از رشد اندومتریوز
- درمان جراحی برای برداشتن اندومتریوز، رحم و یا تخمدان‌ها
جراحی معمولاً در موارد ابتلا به اندومتریوز شدید، تحمل درد زیاد و یا مشکلات باروری استفاده می‌شود. روش‌های جراحی شامل موارد زیر می‌باشد:
این روش هم به منظور تشخیص و هم درمان استفاده می‌شود. طی جراحی، پزشک بافت‌های آسیب دیده و اندومتریوز را برداشته و یا می‌سوزاند. هدف اصلی از این تکنیک، درمان اندومتریوز بدون آسیب رساندن به سایر بافت‌ها است. در روش لاپاراسکوپی نسبت به سایر روش‌ها، بیمار سریع‌تر بهبود می‌یابد.
): در این روش نسبت به لاپاراسکوپی، برش بزرگتری بر روی بدن ایجاد می‌شود، مدت نقاهت طولانی‌تر است و فواید لاپاراسکوپی را ندارد..
در این روش، جراح رحم را به طور کامل خارج می‌کند. برداشتن تخمدان‌ها همزمان با رحم می‌تواند مانع از بازگشت دوباره اندومتریوز شود. این روش برای درمان اندومتریوزهای شدید که به ارگان‌های مجاور آسیب وارد کرده‌اند، استفاده می‌شود. با انجام هیسترکتومی، دیگر امکان بارداری وجود نخواهد داشت. لذا این جراحی به عنوان آخرین روش درمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
عوارض اندومتریوز
اندومتریوز همیشه نازایی نمی‌‌آورد. این بیماری عاملی قطعی برای نازایی نیست، اما 40 درصد موارد نازایی به علت اندومتریوز ایجاد می‌شود. در بعضی افراد ممکن است چسبندگی‌های لگنی یا کیست‌های تخمدانی ایجاد شود.