دکتر آمنه سادات حقگو | ناهنجاری‌های رحمی

آناتومی رحم

رحم یک ارگان گلابی شکل می‌باشد که در داخل لگن قرار گرفته است. رحم 7.5 سانتیمتر طول، 5 سانتیمتر عرض و 2.5 سانتیمتر عمق دارد. داخل رحم، ‌خالی است و با دیواره‌های ضخیم عضلانی پوشیده شده است. یک سوم تحتانی رحم، داخل واژن قرار دارد که به این ناحیه سرویکس گفته می‌شود. قسمت فوقانی رحم، فوندوس نامیده می‌شود که سلول زیگوت (تخم) در این ناحیه به جنین تبدیل می‌شود. ناهنجاری رحمی ممکن است تأثیری در باروری و تولد نوزاد نداشته باشد، لذا بسیاری از خانم‌ها از ناهنجاری رحمی خود اطلاعی ندارند.

ناهنجاری‌های اصلی در رحم

به طور کلی ناهنجاری‌های رحمی، نادر هستند. در اغلب موارد نیز تشخیص داده نمی‌شوند و مشکلی برای فرد ایجاد نمی‌کنند. با این وجود ممکن است مشکلاتی را در دوره بارداری به وجود آورند. در صورتی که سقط‌ بی‌دلیل یا تولد نوزاد نارس اتفاق بیافتد، احتمال ناهنجاری‌های رحمی وجود دارد. ناهنجاری‌های رحمی قابل تشخیص هستند و با درمان صحیح آن، بیمار می‌تواند صاحب فرزند شود. قابل ذکر است که افتادگی (پرولاپس) رحم، یک ناهنجاری نیست بلکه وضعیتی اکتسابی از رحم است که با ناهنجاری‌ها و آنومالی‌ها متفاوت می‌باشد. ناهنجاری‌های رحم عبارتند از:

رحم دو شاخ: رحم دو شاخ رحمی است که تا حدی گرد بوده و به شکل قلب تشکیل شده است. این رحم دارای دو شاخ یا ناحیه در دو طرف فوقانی است. رحم دو شاخ باعث زایمان زودرس یا تأخیر در رشد جنین می‌شود. در صورتی که زیگوت در یکی از شاخ‌ها که فضای کافی برای رشد و نمو جنین ندارد، لانه گزینی کند، رشد جنین به تأخیر خواهد افتاد. به طور کلی در مراحل انتهایی بارداری سر جنین در قسمت پایین و نزدیک کانال زایمان قرار می‌گیرد اما در رحم دو شاخ سر جنین در بالا قرار می‌گیرد که این امر باعث زایمان بریچ (خروج پا از کانال زایمان به جای سر) یا عرضی می‌شود. با این وجود یک خانم با رحم دو شاخ قادر به باروری طبیعی خواهد بود.
رحم تک شاخ: رحم تک شاخ رحمی است که در آن فقط یک طرف از رحم تشکیل شده و از طریق سرویکس به واژن متصل شده است. این نوع رحم ممکن است یک قسمت ثانویه داشته باشد که این حفره کوچک ثانویه از طرف واژن مسدود است. زنان با رحم تک شاخ، پریودهای طبیعی دارند و می‌توانند باردار شوند اما در معرض خطر زایمان زودرس و بریچ هستند و مجبورند برای زایمان، سزارین را انتخاب کنند. زنانی که دارای یک حفره ثانویه هستند ممکن است به علت باقی ماندن خون در حفره طی قاعدگی، احساس درد داشته باشند.
رحم دیواره‌دار (سپتوم‌دار): رحم دیواره‌دار (سپتوم‌دار) یک رحم با شکل طبیعی است که به وسیله یک دیواره در وسط، به دو حفره تقسیم شده است. خانم‌های دارای این نوع رحم، پریودهای منظم و باروری طبیعی دارند اما در معرض خطر سقط مکرر، زایمان زودرس و بریچ هستند. در صورت مسدود شدن واژن توسط این دیواره، خون در هنگام قاعدگی از رحم خارج نمی‌شود و در بالای واژن باقی می‌ماند.

دلایل ایجاد ناهنجاری‌های رحمی

ناهنجاری‌های رحمی در جنین مؤنث و داخل رحم مادر ایجاد می‌شود. رحم و قسمت فوقانی واژن از بافت‌های سمت راست و چپ بدن به وجود می‌آیند. این دو قسمت به یکدیگر جوش می‌خورند تا حفره توخالی رحم ایجاد شود. آنومالی‌ها و ناهنجاری‌ها زمانی ایجاد می‌شود که این بافت‌ها به هم نرسند و حفره توخالی (رحم) را ایجاد نکنند.

شیوع ناهنجاری‌های رحمی

مشاهدات و بررسی‌ها در هنگام زایمان نشان می‌دهد که شیوع ناهنجاری‌ها حدود 3-2 درصد است. شایع‌ترین ناهنجاری‌ها، رحم دیواره‌دار (سپتوم‌دار) و دو شاخ است. رحم تک شاخ کمترین شیوع را دارد.

شکایات و علائم ناهنجاری‌های رحمی

زنان دچار ناهنجاری‌های رحمی معمولاً شکایتی ندارند. آن‌ها تا قبل از انجام معاینه لگن یا سونوگرافی از این شرایط آگاه نیستند. مهمترین شکایات و علائم مرتبط با ناهنجاری‌های رحمی عبارتند از:

نداشتن پریود
سقط‌های مکرر
ناباروری
زایمان زودرس
قرارگیری نامناسب جنین در رحم (بریچ یا عرضی)
درد هنگام رابطه جنسی
درد در زمان قاعدگی

تشخیص ناهنجاری‌های رحمی

سونوگرافی انفیوژن سالین: در این روش، نرمال سالین از طریق سرویکس به داخل رحم فرستاده شده و همزمان سونوگرافی ترانس واژینال انجام می‌شود. این تکنیک، خطوط داخل رحم را ترسیم می‌کند و نیز تصویری از سطح بیرونی رحم ارائه می‌دهد. این روش نسبت به سونوگرافی و هیستروسالپنژیوگرام، اطلاعات بیشتری از ناهنجاری‌های رحم در اختیار پزشک می‌گذارد.
هیستروسالپنژیوگرام: در این روش با استفاده از اشعه ایکس می‌توان رحم، لوله‌های فالوپ و ساختارهای اطراف آن‌ها را مشاهده کرد. هیستروسالپنژیوگرام برای خانم‌هایی که مدت زیادی نابارور بوده‌اند، استفاده می‌شود. در این تکنیک، ابتدا ماده حاجب از طریق تیوبی که در واژن قرار می‌گیرد، به داخل رحم فرستاده می‌شود. ماده حاجب از طریق رحم به لوله‌های فالوپ وارد می‌شود. هنگام عبور ماده حاجب، تصاویری به وسیله اشعه ایکس (فلوروسکوپی) گرفته می‌شود. این تصاویر ناهنجاری‌های ساختاری و آسیب‌های رحمی را نشان می‌دهند.
لاپاراسکوپی: گاهی به منظور مشاهده فوندوس و افتراق بین رحم دو شاخ از رحم دیواره‌دار، انجام لاپاراسکوپی ضروری است.
هیستروسکوپی: از این روش برای تشخیص و درمان ناهنجاری‌های داخل رحم استفاده می‌شود.
سونوگرافی
MRI
معاینه لگنی

عوارض ناهنجاری‌های رحمی

ناباروری
سقط‌های خودبه‌خودی در سه ماهه اول
محدودیت رشد جنین در رحم
جابجا شدن غیر طبیعی جنین
زایمان زودرس

آیا ناهنجاری‌های رحم بر روی بارداری تأثیر می‌گذارد؟

به طور کلی ناهنجاری‌های رحمی باعث ایجاد مشکل در باردار شدن و تولد نوزاد نمی‌شوند. بسته به نوع ناهنجاری، مشکلاتی در کامل شدن نه ماه بارداری (زایمان زودرس) یا در نحوه قرارگیری جنین (بریچ یا عرضی) به وجود می‌آید که در این شرایط، زایمان از طریق سزارین انجام خواهد شد. در رحم دیواره‌دار، احتمال سقط جنین بیشتر است. در رحم دو شاخ و تک ‌شاخ، شانس موفقیت در بارداری بیشتر است. همچنین احتمال پارگی کیسه آب و زایمان زودرس در این دو ناهنجاری بیشتر از ناهنجاری رحم دیواره‌دار (سپتوم‌دار) است.

درمان ناهنجاری‌های رحمی

بسیاری از زنان مبتلا به این ناهنجاری نیازی به درمان ندارند. در صورتی که ناهنجاری باعث ایجاد درد، سقط و ناباروری شود، پزشک عمل جراحی را پیشنهاد می‌کند. اکثر ناهنجاری‌ها با روش‌های کم‌ تهاجم مانند لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی قابل درمان هستند. درمان، به نوع ناهنجاری بستگی خواهد داشت. به طور کلی در یک رحم دیواره‌دارکه دیواره آن فاقد خونرسانی است و با روند لانه‌گزینی تداخل ایجاد می‌کند، درمان‌های لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی پیشنهاد می‌شود. در رحم دو شاخ و تک شاخ که خونرسانی مناسبی وجود دارد، درمانی پیشنهاد نمی‌شود. با این حال به علت افزایش احتمال زایمان زودرس در این دو نوع ناهنجاری، پزشک این ناهنجاری‌ها را با ریسک بالاتری در‌ نظر می‌گیرد و مراقبت‌های خود را در مورد فرد باردار افزایش می‌دهد.